‏وهابیت به عنوان یك جریان ریشه در جریان‌های مذهبی گذشته در تاریخ اسلام دارد. این جریان از نظر روحیه‌ها و خط مشی‌ها بسیار شبیه جریان خوارج صدر اسلام بود؛ هر چند كه به ظاهر با آن مخالف بود. به این معنا كه اینان مانند خوارج، «لاحكم الالله» را شعار خود كرده بودند و مانند آنان از كلمه حق اراده باطلی داشتند و با ذهنیتی جزمی با بسیاری از مسائل، با عنوان هایی چون شرك و بدعت مبارزه می‌كردند. وهابیان به ظواهر احكام قرآن و سنت پایبند بودند و در این راه تعصب شدیدی به خرج می‌داند. آنها سایر مسلمانان را تكفیر و به جان و مال شان تعدی می‌كردند. از جمله شعار‌های وهابیون كه نه تنها هیچ گاه از حد شعار تجاوز نكرد بلكه در عمل  رویه‌ای خلاف آن پیش گرفته شد، این بود كه اعلام می‌كردند كه با شرك و خرافات به مبارزه برخاسته و قصد شان بازگشت به سلف و سلف و صالح است. محمد بن عبد الوهاب شعار مبارزه با شرك و دعوت به توحید را سر می‌داد و البته منظور وی از توحید همان تفسیری بود كه از سوی شخص ابن عبد الوهاب ارائه و ترسیم می‌گردید. هر چند شعار مذكور فی نفسه در برهه‌ای كه ابن عبد الوهاب در آن می‌زیست نیاز جامعه اسلامی بود و در جامعه اسلامی آن روز جهل و نادانی و خرافات دامنگیر مسلمانان بوده است، اما حقیقت این است كه آنها عملابسیاری از معتقدات و آداب و افعال مسلمانان مذاهب مختلف را با ذهنیت‌های قشری و خشك خود به عنوان شرك رد می‌كردند و شرك را شامل همه چیز، جز آنچه در فرقه وهابی تجویز شده، می‌دانستند. بدتر از این، آنها در عمل بیشتر مسلمین را مشرك، بت پرست و یا كافر قلمداد می‌كردند و آنها را واجب القتل می‌دانستند. بدین ترتیب، مبارزه با شرك و بدعت برای آنان شعاری عمومی به عنوان جهاد در راه خدا و توحید، در واقع نوعی اعلام جنگ به سر تا سر جهان اسلام و پیروان همه مذاهب اسلامی بود و تنها شامل خود آنها نمی‌شد. ‏محمد بن عبد الوهاب و پیروان او مفهوم توحید و كلمه لااله الاالله را طوری تفسیر می‌كردند كه جز خودشان تقریبا موحد دیگری باقی نمی ماند. آنها در مقام نفی عبادت غیر خدا، امور ذیل را شرك و بت پرستی می‌دانستند و محكوم می‌كردند:‏

زیارت قبور حتی مرقد مطهر رسول خدا (ص)، ساختن گنبد و بارگاه برای درگذشتگان نذر و چراغانی برای آنها، بوسیدن ضریح و نماز گزاردن دركنار آن، غیر خدا را ندا كردن و سید و مولاخطاب كردن و یا قسم خوردن به غیر خدا، توسل، شفاعت و استغاثه نزد غیر خدا حتی انبیا و اولیا. وهابیان معتقد بودند كه فرد، تنها با بر زبان آوردن شهادتین مسلمان نمی شود و جان و مالش محترم نیست، چرا كه قول بدون عمل اعتباری ندارد و كسانی كه به آداب و عبادات اسلامی آن گونه كه ابن عبد الوهاب مطرح كرده، عمل نكنند، كافر و مشركند و خون و مال و آنها حلال است، هر چند شهادتین را نیز گفته باشند.

وهابیون با عقل، فلسفه، اجتهاد، تفسیر قرآن، تصوف و عرفان و هر گونه نو آوری به عنوان بدعت مخالفت می‌كردند. آنها به پیروی از ابن تیمیه، با هر گونه گرایش‌های عقلی، فلسفی و منطقی و تصوف و عرفان و تاویل و تفسیر قرآن و با هر روش و شیوه ای كه از ظاهر فراتر می‌رفت، مخالف بودند و آنها به عنوان بدعت تحریم می‌كردند. ابن عبد الوعاب اظهار می‌داشت: «ان كل بدعت ضلاله و كل ضلاله فی النار».‏ آنها به آنچه از قدیم مانده، سخت پایبند بودند و عقاید صحیح اسلامی را در همان ظواهر و صورت قرآن و سنت منحصر می‌دانستند و از هر گونه تفسیر و ژرف نگری و بهره گیری از عقل، علم و فلسفه در تعالیم دین و تطبیق آنها با مقتضیات زمان اجتناب می‌ورزیدند. همچنین كلیه امور عصر پیامبر را برای مردم در همه اعصار كافی می‌دانستند. در واقع آنان اصل را بر این قرار می‌دادند كه همه امور و پدیده‌ها در طول قرون جز آن چیز هایی كه در نص صریح قرآن و سنت پیامبر (ص) آمده است حرام است و اصل مباح بودن امور و پدیده‌ها را در چیز هایی كه نص صریح در حرمت آنها وجود ندارد قبول نداشتند. با آنكه وهابیون در شعار هایشان دعوت به وحدت می‌نمودند و از وحدت اسلامی داد سخن می‌دادند. در دورانی كه دولت مسلمان عثمانی به دلیل درگیری با غرب و مواجهه با دولت‌های استعماری اروپایی بیش از همیشه نیازمند وحدت در صفوف داخلی و در قلمرو اسلامی بودند، ابن عبد الوهاب و وهابیون به سبب دركی نادرست از وضع موجود یك جهت گیری شدید ضد عثمانی را تعقیب می‌كردند و بدین ترتیب همسو با اهداف استعماری غرب و در كنار آنها قرار گرفتند. هر چند جریان وهابیت آن گونه كه برخی بر سبیل اغراق ابراز داشته اند هرگز تاثیر گسترده ای در سر تا سر جهان اسلام نگذارد اما این جریان بر برخی رجال دینی، شخصیت‌ها و حركت‌های مذهبی و اصلاحی در شمال آفریقا و بلاد عربی خاورمیانه و هند و پاكستان تاثیر گذاشت. به طور كلی تاثیرات وهابیت بر شخصیت‌ها و جریان‌های اسلامی منفی و زیانسبار بود و نه تنها در رفع ركود و جمود فكری ـ فرهنگی و اجتماعی مسلمین و انحطاط داخلی جهان اسلام كمكی نكرد، بلكه اساسا خود عامل مهمی در تشدید عقب ماندگی مسلمین و انحراف نهضت‌ها از مسیر صحیح اصلاح طلبی دینی و اسلام اصیل بود و آنها را از جهت گیری‌های اساسی اصلاحی و انقلابی و ضد استبدادی و ضد استعماری و جهاد و اجتهاد بازداشت. استاد شهید مرتضی مطهری در تحلیلی دقیق و حكیمانه عامل عمدة افول اندیشه اصلاح در جهان عرب و اسلام و شكست نهضت‌های اصلاح دینی و اسلامی را نفوذ و تاثیر گذاری جریان وهابیت دانسته اند در پایان این مقال قسمتی از تحلیل استاد بازگو می‌شود: «عامل عمده ای كه سبب شد نهضت اسلامی كه از سید جمال شروع شد، از جلوه و رونق بیفتد، گرایش شدید مدعیان اصلاح بعد از سید جمال و عبده به سوی وهابی گری و گرفتار شدن آنها در دایره تنگ اندیشه‌های محدود این مسلك است.»

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: